Tijdens Mainstage OR ga je samen met de OR van NS de casus Belangenafweging: Winstmaximalisatie of werknemersbelang behandelen. Kun je de casus kort toelichten?

De casus gaat over het besluit om de boa-bevoegdheid van de hoofdconducteurs af te schaffen om zo een grote kostenbesparing te realiseren (via het wegvallen van de opleidingskosten, zoals de betaalde docenten en vergoeding van scholingsdagen). De bestuurder heeft hierbij de afweging te maken tussen enerzijds de gewenste kostenbesparing en anderzijds het werknemersbelang. Het werknemersbelang is in dit geval de veiligheid(sbeleving) van de medewerkers en het voorkomen van uitholling van de functie. Waarbij op de achtergrond ook nog eens de veiligheid van de reizigers (de klanten) meespeelt.

In de casus die ik samen met de OR-voorzitter zal bespreken was de OR niet principieel tegen het besluit. De OR had er alle begrip voor dat er bezuinigingen moesten plaatsvinden binnen de organisatie. Maar de OR wilde dat een ingrijpend besluit als het afschaffen van de boa-bevoegdheid wel zorgvuldig tot stand kwam.

Een belangrijk aspect waar de bestuurder in onze ogen weinig aandacht aan had geschonken was de preventieve werking die uitgaat van de inzet van boa-bevoegd personeel, aangezien zij zelfstandig boetes kunnen opleggen. Als de preventieve werking wegvalt, welke consequentie heeft dat dan voor de medewerkers, lopen zij meer gevaar op (ernstige) incidenten? Dat wilden wij onderzocht hebben. Te meer nu de trend bij andere openbaar vervoer aanbieders juist is dat meer boa-bevoegd personeel wordt ingezet én dat de boa-bevoegdheden worden uitgebreid (door boa’s te voorzien van handboeien en wapenstok).

Kunnen winstmaximalisatie en werknemersbelangen niet hand in hand gaan? Of voert altijd een van de twee belangen de boventoon?

Zodra wordt gesproken over het nastreven van een hogere winst of wanneer tegenvallers moeten worden weggepoetst, kunnen werknemersbelangen in het gedrang komen. Het is dan de taak van de OR om deze belangen te benoemen en onder de aandacht te brengen.

Voor een gezonde bedrijfsvoering is winst maken belangrijk. De belangen van de werknemers zijn daar uiteraard ook bij gebaat. Het gaat immers om de continuïteit van het bedrijf en wellicht biedt het ook meer mogelijkheden qua faciliteiten, voorzieningen en/of op het gebied van arbeidsvoorwaarden voor het personeel. Echter, soms kunnen deze belangen elkaar ook in de weg zitten. De aandeelhouders willen bijvoorbeeld meer winst en de organisatie moet dan efficiënter en effectiever ingedeeld worden. Een reorganisatie ligt dan al snel op de loer.

Is een keuze om winstmaximalisatie na te streven voorbehouden aan ondernemer/bestuurder of kun je als OR invloed uitoefenen op zo’n besluit?

In mijn casus ging het niet om het verhogen van de winst, maar juist om het realiseren van een kostenbesparing. De noodzaak voor de bezuiniging stond wel vast, maar de wegen ernaartoe niet. En precies daar zit de ruimte voor de OR om invloed uit te oefenen op het besluit. Welke weg wordt gekozen en waarom? Zijn er geen alternatieven, en zo ja zijn die misschien beter? Met dergelijke afwegingen bereikt de OR de meeste invloed is mijn ervaring.

Besluiten op het gebied van winstmaximalisatie en bezuinigingen raken al snel de adviesplichtige onderwerpen in art. 25 WOR. Het adviesrecht is dan een stok achter de deur voor de OR om invloed uit te oefenen. Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk om de inhoud van het gesprek tussen de bestuurder en de OR. In afspraken kan het meeste worden bereikt.

Welke rol kan een adviseur, zoals Unger Nolet, hierbij spelen?

Door mijn kennis en ervaring met dergelijke besluiten binnen verschillende organisaties overzie ik snel het speelveld. De OR voelt zich goed geadviseerd als hij weet welke informatie opgevraagd moet en kan worden. Welke aspecten belicht moeten worden in het overleg met de bestuurder. Welke eisen/voorwaarden de OR kan formuleren bij zijn advies. Welke (rechts)maatregelen de OR kan nemen en hoe hij zich in de onderhandelingen kan opstellen. Bij al deze aspecten tijdens het proces kan een adviseur als ik ondersteunen en mijn meerwaarde laten zien.

Welke signalen zijn er voor de OR om te bepalen of hun organisatie winstmaximalisering boven werknemersbelangen stelt?

De financiële cijfers zijn altijd de backbone van elke organisatie. De OR-en die ik adviseer, raad ik ook altijd aan nauwlettend de cijfers in de gaten te houden. Die werpen veelal een goede blik op de toekomst. Als de cijfers tegenvallen of minder hoog zijn dan verwacht, dan is te voorspellen dat de bestuurder daar iets aan zal moeten veranderen.

Daarnaast helpt het art. 24-overleg en doorvragen natuurlijk altijd goed om een beeld te krijgen van op handen zijnde veranderingen in de organisatie.

Hoe maakt een OR zich hard voor werknemersbelangen?

Door eerst te onderzoeken welke belangen dat precies zijn en te raadplegen wat de wens is van de achterban. In de casus die ik bespreek, bleek dat de achterban volledig was verdeeld in twee kampen: de voorstanders van de afschaffing en de tegenstanders. De OR krabde zich dan ook even achter de oren: hoe moeten we daar nu mee omgaan?

Tja, het beste wat je dan kan doen als OR is je sterk maken dat de besluitvorming zorgvuldig heeft plaatsgevonden. Om daarmee het draagvlak te verhogen.

Wat is de grootste valkuil voor de OR rondom dit thema?

In mijn praktijk merk ik vaak dat OR-en denken: de bestuurder zal het wel weten, die heeft toch (ook) adviseurs? Niets is minder waar. De bestuurder (en diens adviseur(s)) kunnen wel degelijk een blinde vlek hebben. Daar hoeft helemaal geen kwade bedoeling achter te zitten. De bestuurder staat gewoonweg verder af van de werkprocessen, de werkvloer en de werknemers. Terwijl de OR-leden daar allemaal middenin zitten en als geen ander weten hoe het reilen en zeilen van de organisatie gaat. Juist aan die informatie heeft een bestuurder behoefte als hij voor een te nemen besluit staat.

Een probleem dat nu veel in organisaties speelt, is personeelstekort. Dan kan er best een zorgvuldig besluit liggen om werkzaamheden op een afdeling uit te breiden, maar als het personeel niet aan te trekken is, blijft die afdeling onbemand.

Breng dus vooral een alternatief op de tafel, OR. Of benoem een onderbelicht gebleven belang en verruim het blikveld van de bestuurder. Voorkom dat belangen onbesproken blijven, anders kan een besluit een ongewenste uitwerking of (neven)effect hebben.

Unger Nolet Advocaten is partner van OR Live en zal op MainStage OR, het meest exclusieve programma van OR Live, spreken over een actueel thema voor ondernemingsraden. Kijk hier voor meer informatie en tickets.