Soorten cao’s en de ondernemingsraad

Er is een grote kans dat uw arbeidsvoorwaarden worden geregeld door een collectieve arbeidsovereenkomst, een cao. Dat is het geval bij het merendeel van de organisatie. Vakbonden en werkgeversorganisaties regelen sinds lange tijd arbeidsvoorwaarden en de lonen door middel van een cao. Een cao werd vroeger vooral op branche- of sectorniveau afgesloten en de betrokken organisaties conformeerden zich eraan. Door de behoefte aan flexibilisering wordt het arbeidsvoorwaardenoverleg steeds meer op organisatieniveau gevoerd. Daarmee krijgt de ondernemingsraad een belangrijkere rol in het arbeidsvoorwaardenoverleg.

Algemeen verbindend verklaring

Alle bedrijven en instellingen uit een sector waarvoor een cao geldt, moeten zich aan de afspraken in de cao houden. Dat komt doordat een cao ‘algemeen bindend’ wordt verklaard door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Lastig is dat er organisaties zijn waarvoor meerdere cao’s gelden. Dat is mogelijk als werknemers onder verschillende beroepsgroepen vallen. Een woningcorporatie heeft bijvoorbeeld onderhoudsmensen in dienst, die onder een andere cao vallen dan het kantoorpersoneel. Iedere werkgever is verplicht om in de arbeidsovereenkomst te melden of er een cao voor u geldt. Meestal krijgt u via de werkgever het cao-boekje. Wanneer u twijfelt of er een cao van toepassing is, kunt u de vakbond benaderen.

De werkingssfeer van de cao wordt beperkt tot bepaalde loon- of functieniveaus binnen de organisatie. Daardoor zijn er groepen werknemers (vooral op staf- en managementniveau), die niet onder een cao vallen. Daarvoor kan de OR zich inspannen, als deze groepen dat willen.

Welke CAO’s zijn er?

Er zijn allerlei soorten cao’s:

Ondernemingscao. In een ondernemingscao staan collectieve afspraken die binnen één bedrijf of instelling gelden. Vaak is dit het geval bij grotere bedrijven.
Bedrijfstakcao. Als er veel kleinere organisaties uit een sector zijn die gezamenlijk afspraken willen maken over arbeidsvoorwaarden, dan sluiten ze samen een bedrijfstakcao af.
Raamcao. Naast cao’s waarin alles vastligt komt er steeds meer maatwerk. In een raamcao staan collectieve afspraken op hoofdlijnen voor een bepaalde sector. In de cao staan bijvoorbeeld afspraken over salaris en werktijden. Werkgevers kunnen in overleg met werknemers of ondernemingsraden verdere details op het gebied van arbeidsvoorwaarden binnen hun organisatie vastleggen.
Cao à la carte. De cao à la carte gaat nog een stap verder. Daarin kan een werknemer de arbeidsvoorwaarden zoveel mogelijk aanpassen aan zijn eigen voorkeur en omstandigheden. De cao is dan een menu van arbeidsvoorwaarden waar werknemers uit kunnen kiezen.

Hoe gaat u ermee aan de slag?

Afhankelijk van de cao kan de OR met arbeidsvoorwaarden aan de slag:

Is alles tot in de detail geregeld in de cao, dan kan de OR weinig doen. U kunt natuurlijk altijd kijken of de cao-bepalingen door uw werkgever worden nageleefd. het bevorderen van de naleving van voorschriften op het gebied van arbeidsvoorwaarden is namelijk een wettelijke taak van de OR, zo staat in artikel 28 van de WOR. Ook kunt u altijd beoordelen of er aanvullende afspraken nodig zijn.
Biedt de cao meer ruimte voor de OR, dan kunt u meer doen. De hoofdlijnen zijn dan centraal geregeld en u kunt details met uw bestuurder regelen.
Als er geen cao geldig is dan gelden de arbeidsovereenkomst en de algemene wetten. De OR heeft dan, als enige partij die de werknemers kan vertegenwoordigen, mogelijkheden om met de bestuurder het arbeidsvoorwaardenbeleid in te vullen. U kunt alleen algemene afspraken maken. De afspraken maken nooit inbreuk op bestaande individuele overeenkomsten. De OR heeft sowieso geen invloed op individuele regelingen. Dat blijft een zaak van de werkgever en individuele werknemer.

Als u regelmatig over arbeidsvoorwaarden overlegt met uw bestuurder heeft u specifieke kennis nodig. Werk daarom met een speciale OR-commissie arbeidsvoorwaarden.

OR: rechten en plichten

De rechten en plichten van de OR hangen af van de cao. Daarin staat hoeveel ruimte de ondernemingsraad heeft. Twijfelt u daarover, dan kunt u aan de vakbond vragen hoe u de cao moet interpreteren. Naast de ruimte in de cao is er de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Daarin staat dat uw OR het instemmingsrecht heeft over de pensioenregeling, het opleidingsbeleid, het beloningssysteem en de arbeidstijden. Dit recht kunt u gebruiken als de bestuurder met een voorstel komt dat niet in de wet of cao is geregeld. Wanneer een voorstel al wel in de cao beschreven staat, heeft u geen instemmingsrecht (Artikel 32, lid 3). U kunt verder gebruik maken van het initiatiefrecht. Als u bijvoorbeeld een kerstpakket wilt, dan kunt u dat voorstellen.

Een samenvatting van de wettelijke rechten voor de OR rond de cao:

wettelijke rechten	OR	PVT
informatie	ja	ja, mondeling
initiatief	ja	Ja
advies	n.v.t.	n.v.t.
instemming	ja, als de cao dat toestaat	ja, als de cao dat toestaat
inschakelen deskundige	ja	ja
benoeming	n.v.t.	n.v.t.

Ondernemingsovereenkomst

Wettelijke rechten en plichten zijn belangrijk, maar niet allesbepalend. Als u zelf goede afspraken maakt met uw bestuurder, kunt u vaak nog veel meer invloed krijgen, ook als u daar wettelijk misschien niet eens recht op heeft. Ook kunt u de vakbondsbestuurder informeren over uw wensen. Hij kan deze dan meenemen in het cao-overleg tussen vakbonden en werkgeversorganisaties.

Een bestuurder en OR kunnen een zogenaamde ‘ondernemingsovereenkomst’ afsluiten. Daarin staat bijvoorbeeld dat de OR ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden meer bevoegdheden krijgt dan in de wet en/ of cao is opgenomen. Bespreek de mogelijkheden met uw bestuurder.