Checklists
Laatst gewijzigd op: 2 juni 2020
sociaal plan ondernemingsraad

Sociaal plan

Een sociaal plan wordt vaak afgesloten bij een reorganisatie met grote gevolgen voor de werknemers. In het kader van de Wet melding collectief ontslag (WMCO), cao-afspraken of andere wetgeving, overlegt de bestuurder met de vakbonden over deze gevolgen. En om afspraken te maken. In de praktijk, en vanuit de wetgeving, volgen de spelers een tweesporenbeleid. De OR behandelt de adviesaanvraag over de reorganisatie en de vakbonden doen het sociaal plan. De OR heeft op basis van de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) het adviesrecht. De OR gaat vooral over de inhoud, over de toekomstige nieuwe organisatie en slechts zijdelings over de sociale gevolgen. Vaak staat in de adviesaanvraag dat voor het opvangen van de gevolgen een sociaal plan met de vakbonden wordt afgesloten.

Wat is een sociaal plan?

Een sociaal plan is een overeenkomst tussen een werkgever en vertegenwoordigers van de werknemers, meestal de vakbonden en soms de ondernemingsraad. In deze overeenkomst staan afspraken om de gevolgen van een reorganisatie voor werknemers op te vangen.

Welke soorten sociale plannen zijn er?

Een sociaal plan is een overeenkomst tussen een werkgever en vertegenwoordigers van de werknemers, meestal de vakbonden en soms de ondernemingsraad. In deze overeenkomst staan afspraken om de gevolgen van een reorganisatie voor werknemers op te vangen. De omvang van een sociaal plan is afhankelijk van de situatie en uiteraard van de zaken die werkgever en werknemersorganisaties willen regelen. Een sociaal plan bevat ook procedures die de werkgever dient te volgen en biedt instrumenten om de gevolgen van het verlies van werk voor werknemers te verlichten, te compenseren of te voorkomen. Niet onbelangrijk is ook de invalshoek van het sociaal plan. Is het sociaal plan bedoeld om mensen van werk naar werk te begeleiden, een regeling om mensen louter en alleen schadeloos te stellen of een combinatie van beiden.

Tip: Ook al is het sociaal plan een zaak tussen bestuurder en vakbonden, zorg dat u zich er in verdiept. Laat u erover voorlichten en behandel dit onderwerp in een OR-vergadering of in de OR-cursus.

Wat staat er in een sociaal plan?

In een sociaal plan zijn vaak tientallen onderwerpen opgenomen, soms tot wel 40 of 50. De invalshoek van een sociaal plan bepaalt voor een deel welke onderwerpen gekozen worden. Bijvoorbeeld een ‘afkoop-‘ sociaal plan kent andere onderwerpen dan een ‘van-werk-naar-werk-‘ sociaal plan. Al deze keuzes bepalen ook welke onderwerpen en onderdelen wel of niet in een sociaal plan worden opgenomen. Hieronder een overzicht:

  • Opzet. Heeft het sociaal plan een titel? Is er een hoofdstukindeling? Zijn de hoofdstukken onderverdeeld in logische paragrafen? Kan men snel vinden wat men zoekt?
  • Inhoud. Begint het sociaal plan met definities? Staan in de definities alle begrippen die omschreven moeten worden om later verwarring te voorkomen? Bijvoorbeeld brutosalaris, diensttijd, werknemer, passende functie, enzovoorts. Wordt de looptijd vermeld? Wordt de werkingssfeer omschreven (op wie is het van toepassing)? Welke invalshoek heeft het sociaal plan? Wat is er opgenomen over een mogelijke verlenging van het sociaal plan?
  • Beroepscommissie. Is er omschreven wat onder overleg en bemiddeling wordt verstaan? Is dat duidelijk? Is er een begeleidingscommissie genoemd? Wordt er ook vermeld wie daar inzitten? Kunt u de werkwijze van de begeleidingscommissie vinden? Is de werkwijze duidelijk? Is er ook een beroepscommissie? Of is de begeleidingscommissie en beroepscommissie dezelfde? Waar heeft men voor gekozen?
  • Bemiddeling. Staat er een hardheidsclausule in? Staat er ook in wanneer de werkgever welke informatie verstrekt? Is er sprake van een mobiliteitscentrum? Hoe werkt het mobiliteitscentrum? Welke bemiddelingsinstrumenten worden er vermeld?
  • Rol voor de OR: Wat wordt er over de rol van de ondernemingsraad gezegd? Is er een opmerking opgenomen over tussentijdse- en eindevaluatie?
  • Financiën. Welke financiële regelingen staan er in? Hoe worden die genoemd? Welke spelregels en procedure-afspraken zijn er gemaakt voor de financiële regelingen? Ontbreken er financiële regelingen?
  • Van werk naar werk. Wat wordt er gezegd over interne- en externe herplaatsing? En over bij- en omscholing? Welke budgetten worden er genoemd? Wat staat er over sollicitatiebezoek? Welke procedures worden afgesproken?
  • Overige zaken. Wat gebeurt er als de werknemer komt te overlijden voor de nabestaanden? Welke slotbepalingen zijn opgenomen? Welke bijlagen worden opgenomen? Is het sociaal plan getekend en door wie? Wat wordt er over de rol van de ondernemingsraad gezegd? Is er een opmerking opgenomen over tussentijdse- en eindevaluatie?

Wacht als OR niet af tot het sociaal plan rond is, maar probeer ook eerder in het proces te worden betrokken om de keuze van de onderwerpen te beïnvloeden. En om onderwerpen aan te dragen.

Wat zijn de rechten van de OR bij een sociaal plan?

De OR heeft verschillende rechten en plichten bij een reorganisatie en het sociaal plan. Op het sociaal plan zelf zijn weinig rechten van toepassing. In de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) biedt artikel 25, het adviesrecht, houvast. Artikel 25, lid 3 gaat speciaal over de opvang van de gevolgen voor de werknemer. Ook is artikel 15 over OR-commissies van belang. Artikel 20 gaat over geheimhouding en artikel 23 over het recht van overleg en het initiatiefrecht. Bekijk een sociaal plan erg nauwkeurig. Alhoewel een sociaal plan niet instemmingsplichtig is, kunnen er wel regelingen in zijn opgenomen die instemmingsplichtig zijn.

Bij ‘grote’ onderwerpen zoals een ingrijpende reorganisatie kiest een OR er meestal voor een commissie in te stellen. De OR als geheel volgt het onderwerp, maar de commissie verdiept zich en doet de voorbereidende en operationele taken. Het commissiewerk kan gedaan worden door de vaste OR-commissie sociaal beleid of door een tijdelijke commissie, die speciaal voor dit onderwerp is opgericht.

OR: in de praktijk

Zoals gezegd zijn het vaak de vakbonden die in praktijk een sociaal plan afsluiten. De vraag is wat de rol van de OR bij een sociaal plan dan is. We onderscheiden hier drie type opstellingen van de OR:

  • De adviesrechtsopstelling. Veel OR’en volstaan met het antwoord aan de directie dat niet eerder (positief) wordt geadviseerd dan dat met de vakbonden een sociaal plan is afgesloten. De OR neemt een afwachtende houding aan, concentreert zich op de adviesaanvraag en de inhoud van de voorgestelde reorganisatie.
  • De zijlijn-opstelling. Artikel 25, lid 3 kan ook anders gelezen worden. De OR kan zich meer met het opvangen van de gevolgen van een reorganisatie voor werknemers bezig houden dan gebruikelijk. Wat zijn hier de mogelijkheden voor de OR? U kunt vaker met de vakbondsbestuurders en de directie communiceren over de voortgang van het sociaal plan. Een goede manier om de communicatie op gang te brengen is het uitnodigen van de vakbondsbestuurders in de OR-vergadering. De vakbondsbestuurders doen verslag van de stand van zaken, de vorderingen en dat wat mee of tegen zit. Later wordt het concept-sociaal plan toegelicht. Daarnaast kan de OR in de overlegvergadering aan de directie vragen stellen over de voortgang van het sociaal plan. Dit kan de “zijlijnopstelling” worden genoemd. De OR doet meer mee dan bij de “adviesrechtopstelling” maar staat wel aan de zijlijn van het speelveld.
  • De actieve opstelling. Een stap verder gaat de OR die zich ook actiever met de inhoud van het sociaal plan wil bezighouden. Naast de communicatie met de vakbonden en de directie over het sociaal plan onderneemt de OR ook zelfstandig activiteiten. Zo kan een OR-lid als toehoorder bij de onderhandeling aanwezig zijn. Dit kan alleen als beide partijen daarin toestemmen. Ook kan de OR zelf voorstellen doen en onderwerpen en oplossingen verzamelen onder de achterban.

Tip: Bepaal bij een adviesaanvraag waar een sociaal plan aan de orde kan ook komen ook de manier waarop de OR zich met het opvangen van de sociale gevolgen wil bezig houden. Doordat u er zich mee bemoeit, heeft u wellicht meer invloed op de uitkomst dan als u louter het adviestraject bewandelt.