De zeurpieten van de OR

door: Walter van der Ploeg

Framen is in. Je zet je tegenstander weg in een discussie met een spits gevonden etiket waartegen die ander zich nauwelijks kan verdedigen. Dat kan wel, maar dat bevestigt vaak juist dat etiket. Framen, zeker als het op de persoon is gespeeld, komt dicht in de buurt van pesten. Een frame beïnvloedt de waarneming van de toeschouwer, de bedenker geeft selectief betekenis aan woorden en zinnen. Het gebeurt in de reclame, eigenlijk in elke communicatie. Niet alleen in de politiek of de publieke opinie, maar ook binnen jullie eigen organisatie.

De tassendrager van Rutte

In 2022 noemde PVV-leider Wilders in een Kamerdebat de fractievoorzitter van de VVD Sophie Hermans ‘de tassendrager van Rutte’. Vrij neerbuigend en op de persoon gericht, maar dit soort framing kon hij doen als lid van de oppositie. In de huidige tijd is het toch wel gek: nog tijdens de onderhandelingen over de kabinetsformatie werd er buiten het overleg gesneerd naar andere partijen. Ook richting zijn toen nog beoogde coalitiepartners: over Omtzigt, die wegliep van de onderhandeltafel; over Yesilgöz die hij ‘zuur’ noemde. Ondanks dat informateur Kim Putters vroeg om terughoudend te zijn met uitingen op sociale media ging hij er vrolijk mee door.

Zuurlinks

Het framen (uit het Engels: ‘inkaderen’) richt zich ook op de politieke partijen links van het midden. In korte tijd lijkt het gewoon te zijn geworden om elke kritische noot van die partijen weg te zetten als ‘zuurlinks’. Het vervelende effect voor die partijen is dat het net als bij pesten werkt. De pester krijgt de lachers op de hand, maar het beeld blijft hangen. Ook al schaamt de toehoorder zich een beetje, ingrijpen gebeurt amper. En als iemand er wat van zegt is het weerwoord al snel dat het een grapje is, waar je tegen moet kunnen. Menig slachtoffer van pesten kan vertellen hoe moeilijk het is om weerwoord te bieden en overeind te blijven.

Degene die begint met framen is bijna altijd in het voordeel. Je zet de ander direct onder druk. Een frame is namelijk heel krachtig en moeilijk verdedigbaar. Het blijft door zijn woordspel of beeld lang hangen. Het is grappig bedoeld, maar de indruk is gewekt. Een frame blijft als het ware plakken. Verdedigen helpt niet, sterker nog: hoe meer je je met argumenten verdedigt, hoe meer je juist een frame bevestigt. En het is erg effectief. Nadat Willem Alexander als kroonprins tijdens een festival op de Antillen door de roddelbladen werd weggezet als ‘Prins Pils’, heeft hij jarenlang geen biertje meer kunnen drinken in het openbaar.

Zeurpieten van de OR

Ook binnen een organisatie is er soms sprake van framing, bewust of onbewust door de bestuurder richting de OR. In het onschuldige geval gaat het om meningen die als bijna ‘neutrale’ constateringen worden gebracht. Wat dacht je van: ‘Jullie remmen het besluitvormingsproces’, of ‘De OR gaat wel heel erg op de details in’. Mocht de bestuurder zijn mening op zo’n manier verwoorden, pareer dat dan met re-frames. Soms vallen ze je ter plekke in, maar meestal moet je er even voor gaan zitten. Wat dacht je van ‘Het kost tijd om tot een zorgvuldig advies te komen’, of ‘Wij proberen de weeffouten uit de plannen te halen’?
Sommige bestuurders framen persoonlijker. Bijvoorbeeld door tegen hun andere medewerkers, hun toezichthouders of hun relaties het te hebben over ‘die zeurpieten van de OR’. Hoe kun je daar als OR slim en effectief mee om gaan? En: hoe kan je er gebruik van maken?

Niet wrijven in een vlek

De gouden tip bij frames: ga je niet verdedigen. Je moet niet wrijven in een vlek, zegt het spreekwoord al, dat maakt de vlek alleen maar groter. Je kunt een frame beter pareren. Zoals Donald Trump, toen hij als president door de pers werd aangevallen met berichten die schadelijk waren voor zijn imago. Hij ging niet in op de aantijgingen, maar pareerde ze met twee woorden: ‘fake news’. Los van je overtuiging of je smaak en los van de vraag of het wel of geen nepnieuws was, het antwoord bleek zeer effectief.
Wat je ook kan doen is de frame omarmen. Maak er een geuzennaam van, trots en positief: ‘Zuurlinks? Inderdaad, pittig en vol sap’. Ga ook niet ‘jij-bakken’, door een iets te gehaast en te gemaakt frame terug te kaatsen. Zeg nou zelf, wat brengt eerder een glimlach op je gezicht: ‘Zuurlinks? Dat is typisch domrechts’ terugroepen, of vol overtuiging opstaan en iets zeggen als ‘Zuur? Onontbeerlijk voor balans in je cocktail!’, of ‘Inderdaad! Wij doen niet aan zoete broodjes bakken.’ Of zoiets.

Stap voor stap een vaardige OR

Leer je mondje klaar te hebben. Word er stap voor stap vaardig in. Het is een thema dat zich uitstekend leent om in te bouwen in maatwerktrainingen. Zo leer je pareren. En word je een voorbereide en alerte OR die zelf het voortouw neemt. En draag je vol overtuiging uit dat ‘zuur’ of ‘zeuren’ af en toe hard nodig is!

Walter van der Ploeg is adviseur en trainer bij ZPM/Zuidema Personeelsmanagement & Medezeggenschap, partner van OR Live op 16 oktober. Hij is ook auteur van het Praktijkboek OR & omgaan met bestuurder en toezichthouder.