Over consumanderen en eerlijker delen

Je zou denken dat oliebedrijven volop bezig zijn met de omslag van de fossiele brandstoffen naar meer duurzame en milieuvriendelijke energiebronnen. Niets is minder waar. Zo geeft de nieuwe topman van Shell, Wael Sawan, aan volledig in te blijven zetten op olie en gas. Niet alleen omdat hij verwacht dat we die nog lang nodig zouden hebben, maar ook – en vooral – omdat de aandeelhouders dat willen. En om dat nog eens verder te onderstrepen kondigde het bedrijf ook te blijven koersen op dividend uitkeren. Old school aandeelhouderskapitalisme dus. We staan er bij en we kijken ernaar. En we realiseren ons niet dat zolang we zelf maar benzine blijven tanken en ons eigen gedrag niet veranderen, Wael Sawan nog gelijk krijgt ook. Die slome oliebedrijven namelijk, dat zijn wij.

Toch zie ik ook hoopvolle ontwikkelingen. Of we nu gaan consuminderen durf ik niet te zeggen, maar het consumanderen lijkt er wel in te zitten. Anders consumeren dus, met oog voor milieu, natuur en klimaat. Kledingconcern Patagonia leek voorop te lopen met het thema natuur, door hun winst te investeren in de aankoop van uitgestrekte landerijen in het gelijknamige Patagonië en die om te vormen tot natuurgebieden. Toch gaat het ook daar mis, nu onlangs duidelijk werd onder welke erbarmelijke omstandigheden hun Aziatische werknemers de merkkleding in elkaar zetten. Maar al met al komt er duidelijk meer aandacht voor circulair consumeren. Denk maar eens aan de praktische initiatieven van Ikea, met het aanbieden van tweedehands meubels. Of aan H&M, die nu ook tweedehands kleding verhuurt.

Een andere hoopvolle ontwikkeling is meer aandacht voor de positie van werknemers. Dat gaat over arbeidsomstandigheden, maar ook over eerlijker delen in de winst. De oud-topman van Unilever Paul Polman startte al weer even geleden de discussie van een omslag van ‘shareholder value’ naar ‘stakeholder value’. Niet meer alle ballen op de aandeelhouders, maar ook op de andere stakeholders. Dat zijn zowel de samenleving, als ook de eigen werknemers en die verderop in de productieketen. Steeds vaker kunnen werknemers participeren in het aandelenkapitaal met certificaten. Daarvoor worden beheersstichtingen opgetuigd waar aandelen worden omgezet in certificaten, bedoeld voor de werknemers en vaak ook bestuurd door werknemers.

De vraag is of ondernemingsraden ook wat moeten met zaken als milieu, productieketens en werknemersparticipatie. Dat antwoord is ondubbelzinnig ‘ja’. Alleen al op het bevorderen van milieumaatregelen hebben OR’en een taak op basis van artikel 28 van de WOR. Het instellen van een milieuvolgsysteem valt onder het adviesrecht van artikel 25. Bij een regeling voor winstdeling heeft de OR zelfs instemmingsrecht volgens artikel 27. De OR kan elk ‘belangrijk’ onderwerp op de overlegagenda plaatsen en de bestuurder is volgens artikel 23 verplicht daar gemotiveerd op te reageren. En ten slotte kan de OR buiten de kaders van de WOR in een convenant afspraken met de bestuurder maken (artikel 32). Ik laat in het midden of dit voldoende is, maar stel wel vast dat de medezeggenschap best veel mogelijkheden heeft. Die kansen benutten, passend in maatschappelijke ontwikkelingen: daarin kan de OR een wereld van verschil maken. En dan moeten we eens kijken wie er ‘sloom’ is.

Driekant Training en Advies is partner van OR Live 2023 op 11 oktober en geeft verschillende workshops, bekijk hier het volledige programma.