Herkennen van financiële problemen

Herkennen van financiële problemen

Financiële problemen worden in de eerste plaats zichtbaar in de financiële jaarrekening. De winst- en verlies/exploitatierekening eindigt met een negatief resultaat. Op de balans is het eigen vermogen sterk gedaald. Meestal vermeldt de balans hoge leningen en betalingsachterstanden bij de toeleveranciers. Het tijdig herkennen van financiële problemen wordt soms bemoeilijkt door creatief boekhouden. Het management poetst dan de financiële cijfers zoveel mogelijk op en blijft lang ontkennen dat er problemen zijn. Het te laat verschijnen van de jaarrekening is ook een signaal dat er problemen zijn. Dat wijst vaak op problemen in de financiële administratie en/of verschillen van mening met de accountant.

Kijk naast de financiële cijfers ook eens naar vermindering van de klanttevredenheid, verslechtering van de marktpositie, onderbezetting of overcapaciteit. Dit kunnen belangrijke signalen zijn die duiden op financiële problemen.

Oorzaken financiële problemen

Financiële problemen worden vooral veroorzaakt door verkeerde beslissingen van het management zoals:

• Roekeloze overnames en investeringen met veel geleend geld door een dominante topmanager;
• Niet goed inspelen op nieuwe concurrenten;
• Te lang doormodderen met verouderde producten, diensten of bedrijfsprocessen.

Daarnaast kunnen ook externe oorzaken een rol spelen, zoals het wegvallen van een subsidie of het plotselinge faillissement van een belangrijke afnemer.

Financiële problemen vragen om tijdig ingrijpen. Hoe langer beslissingen worden uitgesteld, hoe minder mogelijkheden er over blijven om nog uit de gevarenzone te komen. Er zijn steeds minder reserves voor een fatsoenlijk sociaal plan en het risico van een faillissement neemt toe. Stimuleer de bestuurder om snel in te grijpen.

Beoordelen van de problemen

De gevolgen van financiële problemen zijn soms groot. Daarom moet de OR steeds op de hoogte zijn van de financiële positie van de organisatie. Bestudeer jaarlijks de ‘officiële’ financiële jaarrekening met toelichting en controleverklaring van de accountant. Bereid vragen voor en behandel deze op de overlegvergadering met de bestuurder. Een financiële commissie van de OR kan hierbij belangrijk voorwerk doen. Vraag ook naar de ‘Management Letter’, die de accountant jaarlijks uitbrengt aan de raad van commissarissen of raad van toezicht om tijdig problemen te signaleren. Vraag verder goed door op niet-financiële risicofactoren, die financiële resultaten onder druk kunnen zetten.

Sommige besluiten van de bestuurder kunnen grote negatieve gevolgen hebben voor de financiële positie van een organisatie. Denk aan gewaagde investeringen, leningen of overnames. Deze kunnen de organisatie aan de rand van de afgrond brengen. De OR heeft hier een preventieve functie. Maak gebruik van het adviesrecht volgens artikel 25 van de WOR. Probeer zo goed mogelijk te beoordelen of de risico’s nog binnen de draagkracht van de organisatie blijven.

Maatregelen bestuurder

Als de bestuurder erkent dat er financiële problemen zijn, dan zal hij met een reddingsplan moeten komen. Dit komt dan neer op een voorstel tot reorganisatie die één of meer van de volgende maatregelen omvat:

• Bezuinigen op kosten, waaronder personeelskosten;
• Verhogen van opbrengsten. Deze kansen zijn gering;
• Verkoop van overtollige activa;
• Beëindigen van verliesgevende activiteiten;
• Fusie en/of verkoop;
• Crediteurenakkoord. Hierbij slikken schuldeisers na onderhandelingen een deel van hun vorderingen in.

Alle maatregelen met uitzondering van de laatste zijn adviesplichtig. In het plan zal de bestuurder in moeten gaan op de volgende aspecten:

• Analyse van de oorzaken van financiële problemen;
• Onderbouwde opsomming van de maatregelen om daaruit te komen;
• Financiële prognoses van liquiditeiten, winst & verlies/exploitatierekeningen en balansen, waarin alle maatregelen integraal zijn verwerkt;
• De gevolgen voor het personeel en de wijze waarop dit zal worden opgevangen.

Rechten en plichten van de OR

In de eerste plaats heeft de OR een informatie- en overlegrecht met betrekking tot een goedgekeurd schriftelijk jaarverslag met inbegrip van de financiële jaarrekening, die voorzien moet zijn van een accountantsverklaring. Dit laatste geeft ook de garantie dat de jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met geldende wetten en richtlijnen. Deze rechten van de OR zijn vermeld in de artikelen 24 en 31a, lid 2 van de WOR. Voor werkmaatschappijen binnen concerns geldt de uitzonderingsbepaling van artikel 31a lid 4-5. De OR krijgt dan geen jaarrekening, maar wel een schriftelijke opgave over de resultaatbijdrage van de werkmaatschappij aan het concern.

Er zijn ook nog andere bevoegdheden van de OR. Belangrijke overnames, investeringen en leningen zijn adviesplichtig volgens artikel 25. Financiële problemen kunnen ontstaan indien de risico’s daarvan niet in verhouding staan tot de draagkracht van de organisatie. Ook voorstellen van de bestuurder om te reorganiseren als gevolg van financiële problemen zijn adviesplichtig. De WOR noemt in dat artikel niet het begrip ‘reorganisatie’ maar wel veel voorkomende onderdelen daarvan zoals bijvoorbeeld beëindiging, inkrimping of uitbreiding van werkzaamheden (artikel 25, lid 1 c-d).

De OR heeft tenslotte ook adviesrecht over een adviesopdracht van de bestuurder aan een externe deskundige met betrekking tot alle onderwerpen die zijn opgesomd in artikel 25, lid 1. In de praktijk kan de OR adviseren over de keuze van een adviseur en diens offerte voordat een adviestraject gaat starten.

De bestuurder maakt vaak uitgebreid gebruik van externe adviseurs. Wees als OR niet te bescheiden bij het aanvragen van een budget voor een eigen adviseur als de situatie daarom vraagt.

OR in de praktijk

Het tijdig herkennen van dreigende financiële problemen is van groot belang. Indien de bestuurder niet effectief optreedt, dan dient in de eerste plaats de raad van commissarissen of de raad van toezicht in te grijpen. Vaak heeft de accountant dan al een paar keer gewaarschuwd. Indien een dergelijke raad ook in gebreke blijft, dan is de OR nog de enige die alarm kan slaan. Zoek contact met de raad van commissarissen of de raad van toezicht indien overleg met de bestuurder tot niets leidt. Wees niet bang voor een klokkenluidersrol, ook al is die meestal ondankbaar. Volg nauwkeurig de procedures van de WOR om geen rechten te verliezen bij een eventueel beroep op de ondernemingskamer.